متفاوت ترین بازی های بازیگران در سینمای ایران و دنیا - وبلاگ دیدنی ها

به گزارش وبلاگ دیدنی ها، روزنامه جام جم: به تازگی خبری درباره فیلم آتابای به کارگردانی نیکی کریمی در رسانه ها منتشر شد که در عنوانش به نقش آفرینی متفاوت جواد عزتی اشاره داشت. دلیل این تفاوت هم ترکی حرف زدن عزتی است که طبق این خبر ظاهرا برای اولین بار اتفاق می افتد.

به نظر می رسد اشاره به این حضور و بازی متفاوت، بیشتر روشی تبلیغاتی و از باب جلب توجه رسانه ای باشد تا از حالا درصورت تایید هیات انتخاب و حضور این فیلم در سی و هشتمین جشنواره فیلم فجر، کنجکاوی هایی برای تماشای این اثر ایجاد گردد.

این آگراندیسمان رسانه ای، تنها محدود به این فیلم و این نقش نیست و گروه های رسانه ای و روابط عمومی آثار سینمایی و تلویزیونی و حتی تئاتری، به جهت مسؤولیت و تعریف وظایف، گاهی برای معطوف شدن توجهات مخاطبان چنین خبررسانی های پررنگ و لعابی انجام می دهند.

آن ضرب المثل مشک آن است که خود ببوید، نه آن که عطار بگوید اینجا هم به کار می آید و بهتر است تفاوت واقعی نقش آفرینی ها را در مواجهه با فیلم ها و بازی ها ببینیم، نه این که پیشتر با اطلاق چنین تعریفی، توقعی ذهنی در مخاطب ایجاد کنیم که آن هم ممکن است هنگام تماشای اثر و بازی بازیگر، برآورده نگردد.

با این حال این خبر مرتبط با آتابای و خبر هایی مشابه در چنین روز های منتهی به جشنواره فیلم فجر، بهانه ای شد تا سراغ تفاوت نقش آفرینی ها در بازیگری برویم و اصلا ببینیم می توانیم تفاوتی برای بازیگری و بازی های بازیگران قائل باشیم. اگر این طور باشد، تفاوت چه مؤلفه ها و معیار ها و مرز هایی دارد. بعد هم به عنوان نمونه، نگاهی داریم به بعضی بازی ها که از آن ها به عنوان بازی های متفاوت بازیگران یاد می گردد.

تعریف تفاوت

احتمالا بازیگری نیست که تمایل به بازی در نقش های تکراری داشته باشد و عمدتا در مصاحبه ها و اظهارنظر های مختلف، درباره بازی در نقش های متفاوت حرف می زنند. حتی تیپیکال ترین و تکراری ترین نقش ها هم به هر حال، تفاوت هایی در کلیت یا جزئیات قصه ها دارند و گاه یک شخصیت خاص و تکراری مثل ولگرد چاپلین را با همان شکل و شمایل و گریم و لباس هر بار در قالب نقش و قصه جدیدی می دیدیم.

به جز این، بازیگران معمولا در نقش های مختلف کارنامه شان، در قالب شخصیت ها یا تیپ هایی فرومی فرایند که از نظر اسم، سن، شغل، فضای زندگی و اجتماعی و ... تفاوت هایی کم و بیش با نقش های قبلی شان دارد؛ بنابراین بازیگران تقریبا در هر فیلم و سریالی، به ظاهر ایفاگر نقشی جدید و متفاوت هستند، اما ممکن است به دلیل سطح و کیفیت و توانایی های مختلف، امکان ارائه ای چندان متفاوت نداشته باشند و باوجود تفاوت بعضی مختصات نقش، خروجی نهایی همه نقش های آن ها یکسان و یک شکل باشد؛ بنابراین بازیگران زیادی هستند که معمولا در نقش هایی مشابه ایفای نقش می نمایند و ترکیب کیفیت بازی شان و سطح فیلمنامه و بضاعت نقش، نشانی از تفاوت چشمگیر و محسوس ندارد. بازی این بازیگران، چندان ویژگی مهم و قابل اشاره ای ندارد و طی کارنامه حرفه ای شان روی یک خط سیر بدون فراز و نشیب حرکت می نمایند.

از سوی دیگر، بازیگرانی هم هستند که به دلیل استعداد، دانش، توان و انعطاف بازیگری، بخت خوب و دایره پیشنهاد های قابل اعتنا، این امکان را دارند که در بعضی آثار، بازی های ویژه تر و به تعبیری متفاوت تری ارائه نمایند.

اینجا دیگر منظور از تفاوت، صرفا در مختصات ظاهری نقش ها همچون اسم و سن و شغل و... نیست و با تفاوت ها و نقاط اختلافی مهم تر و معین نماینده تری روبه رو هستیم و بازیگر را در قالب شخصیت هایی می بینیم که پیشتر ندیده ایم و او به یکباره ذهنیت پیشین تماشاگران از خود را - که با بازی در نقش ها و فیلم هایی تقریبا مشابه شکل گرفته است- کنار می زند و غافلگیر می نماید. گاهی هم گریم ها و چهره پردازی های نو که سیمای تازه ای از این بازیگران ارائه می دهد، مکمل خوبی برای تغییر بنیادین نقش های جدید با نقش های قدیمی آنهاست تا بتوانیم با خیال راحت تر از تفاوت در بازیگری حرف بزنیم.

بازیگران عظیم معمولا این تفاوت در نقش آفرینی را به یک رویه در کارنامه بازیگری شان تبدیل می نمایند، به طوری که تقریبا هر بار و با هر فیلم و نقش تازه، انتظار غافلگیری را از آن ها داریم. درواقع از بس که این گروه از بازیگران، تفاوت را در هر نقش تازه جدی می گیرند و در عمل آن را انجام می دهند، که دیگر حرف از بازی متفاوت آن ها نیز تغییر کاربری می دهد و شاید دیگر چندان کارایی نداشته باشد.

با این همه، انگار می توان به توافقی حدودی و نسبی درباره تفاوت در بازیگری و نقش آفرینی های مختلف رسید و از هر تغییر شاخص و بیش از حد هر نقش بازیگر نسبت به نقش های قبلی او به عنوان تفاوت یاد کرد.

سیمرغ های ذوق زده

گاهی غافلگیری فقط از سوی تماشاگران نیست و حتی اهل سینما و داوران جشنواره های سینمایی هم نسبت به یک تفاوت ساده و ظاهری ذوق زده می شوند و با اعطای جایزه به بازیگری که اولین بار در یک قالب دیده شده، ابراز شادمانی و تعجب می نمایند! درواقع به جای این که تمرکز و داوری اصلی درباره کیفیت بازی و توجه به تغییر بنیادین و درونی نقش های یک بازیگر با دیگر نقش های او و نقش رقبایش در آن دوره از جشنواره باشد، معمولا داوران تحت تاثیر یک گریم جذاب و متفاوت یا یک لهجه قرار می گیرند و صرف این تجربه را برای تایید و تشویق کافی می دانند؛ در حالی که برای تایید کامل، احتیاج به فاکتور ها و مؤلفه های تخصصی بیشتر و مهم تری است. در جشنواره فیلم فجر نمونه های این چنینی کم نداشتیم که داوران تفاوت را در ظاهر نقش دیده اند یا به صرف اولین بار بودن تجربه برای بازیگر، تایید و تشویق خود را نثار بعضی بازیگران نموده اند.

جواد عزتی

امیدواریم جواد عزتی واقعا نقشی متفاوت را به بهترین شکل در آتابای بازی نموده باشد، اما به نظر می رسد عزتی پیشتر این تفاوت را با نقش های خوب دیگری نشان داده بود. او که مدت ها صرفا در نقش های کارتونی و کمدی بازی می کرد و خوب هم این کار را انجام می داد، شاید اولین بار در سینما با شیار 143 نقشی تماما متفاوت تا آن روز را بازی کرد؛ جوانی که وظیفه تفحص پیکر شهدا را برعهده دارد. عزتی که نقش های کمدی و جدی را به شکل متناوب بازی می نماید، در نقش صادق ماجرای نیمروز، یکی از متفاوت ترین نقش های کارنامه اش را بازی کرد و نشانی از شوخ و شنگی نقش های کمیکش نداشت.

الناز شاکردوست

او تا مدت ها در نقش دختران عاشق پیشه جوان در فیلم ها بازی می کرد و بیشترین فعالیتش در سینمای بدنه و تجاری بود، اما بازی او در نقش و فیلم متفاوت خفه گی، فاز بازیگری شاکردوست را تغییر داد. گریم این بازیگر در این فیلم سیاه و سفید هم نقش مهمی در این تغییر شخصیت داشت. شاکردوست تا حدی این تفاوت فضا را در شبی که ماه کامل شد هم تجربه کرد که او را به سیمرغ بلورین بهترین بازیگر زن هم رساند، هرچند بعضی معتقد بودند همذات پنداری مخاطبان بیشتر با مابه ازای واقعی نقش بود.

رضا عطاران

تقریبا همیشه تغییر جهت کمدین ها جذاب و غافلگیرنماینده است و حتی می تواند همراه با ذوق زدگی مضاعفی هم باشد. نمونه اش بازی عطاران در نقش یک زندانی محکوم به اعدام در دهلیز. عطاران اگرچه بازی کنترل شده و مناسبی در این نقش داشت، اما به نظر شاید این اولین حضور مهم در نقشی جدی بیش از حد با غافلگیری همراه بود که حتی باعث شد داوران جشنواره فیلم فجر نام او را به عنوان نامزد دریافت سیمرغ اعلام نمایند.

مهران رجبی

حتی این همه حضور تکراری و تقریبا کلیشه ای رجبی در فیلم و سریال های مختلف هم باعث نمی گردد نسبت به این نمک مکرر بی اعتنا شویم و او را دوست نداشته باشیم. رجبی به قدری رئالیستی و باورپذیر بازی می نماید که گاهی مرز بین خود واقعی اش و نقش از بین می رود. احتمالا متفاوت ترین بازی های کارنامه رجبی در آثار کیانوش عیاری باشد. نخست در سریال روزگار قریب که در نقش پدر دکتر قریب، بازی واقعا متفاوتی ارائه می دهد و با نقش های کمدی اش در سینمای بدنه و تجاری به هیچ وجه قابل قیاس نیست و بعد هم در خانه پدری که نقشی مخوف را بازی می نماید که کمتر تماشاگری توقع آن را داشت.

ناصر هاشمی

عادت داشتیم هاشمی را در نقش مردانی مهربان ببینیم؛ چه در نقش ناصر، پسر کوچک اسدا... خان در پدرسالار و چه در سمندون؛ بنابراین اذعان بفرمایید که تغییر شخصیت او در برادرم خسرو باعث غافلگیری می گردد و دلسوزی برادرانه اش، وجهی رعب آور پیدا می نماید. این یکی از نمونه های تفاوت درست و تغییر درونی نقش نسبت به نقش های قبلی بازیگر است و هاشمی بدون گریم و تغییرشکل مهمی، پیروز به ارائه یک بازی کاملا متفاوت در کارنامه بازیگری اش می گردد.

علیرضا خمسه

این بازیگر را با انبوهی نقش پیروز و خاطره انگیز کمدی به یاد می آوریم، اما نکته جالب و عجیب و قابل تامل اینجاست که او برای نقش های جدی اش، شایسته دریافت سیمرغ بلورین جشنواره فیلم فجر دانسته شد. نخست در دوره دوازدهم برای بازی در چشم شیطان که خمسه نشانی از آن کمدین خندان نداشت و مدام در حال ماجراجویی جدی و انجام حرکات بزن بهادری بود و بار دیگر هم در دوره بیست و هفتم جشنواره که برای بازی در نقش سرآشپز سرخورده و یکدست فیلم 20 برنده سیمرغ بلورین نقش مکمل مرد شد.

هر دو نقش البته به دلیل تغییرات شاخص نسبت به شمایل کمدی خمسه، واقعا جزو بازی های متفاوت اوست، اما این حسرت همیشگی را مطرح می نماید که چرا غالبا داوران جشنواره فیلم فجر، به بازی های خوب بازیگران کمدی در فیلم های کمدی بها نمی دهند و تنها وقتی کمدین ها را می بینند که نقشی جدی را تجربه می نمایند و گاه همین تغییر جهت را برای تایید و تشویق کافی می دانند.

بهرام رادان

رادان تا مدت ها همان جوان خوش تیپ و عاشق پیشه شورعشق- اولین حضورش در سینما- را در فیلم های مختلف به شکل های مختلف تکرار می کرد. تماشاگران نوجوان و جوان هم دوست داشتند همان بازیگر چشم رنگی را در قصه های عاشقانه ببینند. اما رادان تقریبا در همان اولین سال های حضورش در سینما، با بازی در نقش و فیلمی متفاوت خیلی ها را غافلگیر کرد؛ بازی او به نقش جوانی جانباز به نام اسماعیل کجوری در گیلانه، درحالی که نشانی از حسن جمالش نداشت، حتی با تایید بعضی منتقدان و تماشاگران سختگیر سینما هم همراه شد.

متفاوت های دنیای

بنای بازیگران برجسته سینمای دنیا اساسا روی تنوع و تفاوت نقش آفرینی هاست و می توان نمونه های مهمی را در این زمینه برشمرد. با این حال اینجا صرفا به عنوان مشت نمونه خروار به دو سه مورد تفاوت شاخص و غافلگیری اساسی در بازیگری بعضی ستاره های سینما اشاره می گردد.

مارلون براندو با این که نقش های متنوع و مختلفی در کارنامه داشت و تماشاگران همیشه منتظر بازی خاص و تازه ای از او در فیلم ها بودند، با این حال با یک شخصیت کلی اشخاص یاغی و سرکش به یاد آورده می شد. برای همین بازی در نقشی کند و آرام در پدرخوانده که خصوصیاتی یکسر متفاوت با نقش های دیگر براندو داشت، برگ برنده تازه ای از این بازیگر عظیم بود.

روان اتکینسون هم نقشی در کارنامه دارد که مصداق شاخص تفاوت است؛ او که سال ها با بازی در نقش مستر بین، با انواع و اقسام شیرین کاری ها ما را خندانده بود، در شب مگره در تقاطع ها و در نقش کارآگاه فرانسوی، هیچ نشانی از بازی در نقش های کمدی اش ندارد و با تغییراتی اساسی در بازیگری اش روبه رو هستیم.

همفری بوگارت معمولا در نقش هایی شیک و اتوکشیده بازی می کرد، البته حتی بازی در همین نقش های ظاهرا مشابه با جزئیات و تفاوت هایی، جذاب و خیره نماینده می شد. اما بوگارت در اوج بازی در چنین نقش هایی هم، از بازی در نقش های سراسر متفاوت غافل نبود. مهم ترین نمونه اش بازی او در نقش یک جوینده طماع طلا به نام فردسی دابز در گنج های سیرامادره است که بوگارت چرک و کثیف در آن، شباهتی با نقش های آراسته و عاشق پیشه اش همچون ریک کازابلانکا ندارد.